Jacek Sierpiński

Od kilkunastu dni czytam o jakichś strasznych brakach cukru na polskim rynku oraz ograniczaniu z tego powodu przez niektóre sklepy ilości sprzedawanego cukru do – o zgrozo – 10 kg na jeden paragon. Sam tego nie doświadczyłem, bo odkąd przestałem słodzić herbatę i kawę, cukru praktycznie nie kupuję. No i zdążyłem też już przeczytać, że winny temu stanowi rzeczy jest:
a) wolny rynek i brak kontroli państwa nad gospodarką, bo sieci handlowe celowo ograniczają sprzedaż cukru, aby za jakiś czas sprzedać go drożej;
b) sprzedanie większości polskich cukrowni w ręce Niemców oraz zlikwidowanie innych.
Pragnę więc przypomnieć, że obecnie w Polsce, choć jest mniej cukrowni, to produkuje się więcej cukru niż w czasach PRL. Bo te cukrownie są bardziej wydajne. W bieżącym roku wyprodukowano ponad 2,3 mln ton cukru. W zeszłym – prawie 2 mln ton. W 2020 r. – 2,4 mln ton, a w 2019 r. niecałe 2,2 mln ton.
A w czasach PRL najwięcej wyprodukowano w 1983 r. – 1,982 mln ton. Ale to był wyjątkowo dobry wynik, bo zwykle było to od 1,5 do 1,8 mln ton. A w 1980 r. było to zaledwie 1,067 mln ton.
Przypomnę też, że choć w tym 1983 r. produkcja cukru była tylko nieco niższa niż w 2021 r., to cukier był wówczas towarem reglamentowanym – funkcjonowały tzw. kartki na cukier. Funkcjonowały one ogólnie od sierpnia 1976 r. do października 1985 r. – do 1981 roku miesięcznie przysługiwały 2 kilogramy cukru (więcej można było kupić po cenie tzw. komercyjnej, która była ponad dwukrotnie wyższa i wynosiła 26 zł przy średnim wynagrodzeniu 4281 zł miesięcznie w 1976 r. i 6040 zł miesięcznie w 1980 r.), od marca do września 1981 r. kilogram (i już nie było możliwości kupna po cenie komercyjnej), potem półtora kilograma. Wyższy przydział (2 kg) miały kobiety ciężarne, matki karmiące oraz dzieci i młodzież. Od 1984 roku można było dostać jeszcze dodatkowe półtora kilograma cukru rezygnując z kilograma mięsa lub jego przetworów.
Najwyraźniej kontrolowana przez państwo gospodarka – w tym dystrybucja towarów – radziła sobie z zaopatrzeniem ludności w cukier znacznie gorzej, nawet przy nie tak dużo niższej produkcji.
Dodam jeszcze, bo może nie wszyscy pamiętają, że reglamentacja dotyczyła w latach 1981-1989 także wielu innych towarów. Najszerszy zakres miała w 1983 roku, kiedy oprócz cukru dotyczyła mięsa, przetworów mięsnych, masła, smalcu, innych tłuszczy zwierzęcych i roślinnych, cukierków, wyrobów czekoladowanych, mąki pszennej, mleka, kaszy manny, innych artykułów sypkich (kasz, płatków, ryżu), alkoholu, papierosów, mydła, proszku do prania, waty oraz (na podstawie odrębnych przepisów) paliwa do prywatnych samochodów. Jako ciekawostkę podam fakt, że górnicy mieli wyjątkowo zwiększony przydział mięsa i przetworów mięsnych (7 kg miesięcznie przy standardowym 2,5 kg – inni pracownicy fizyczni, np. hutnicy, a także żołnierze i milicjanci pełniący służbę patrolową mieli prawo do kupna 4 kg), mieszkańcy województwa katowickiego mieli zwiększony przydział mydła (jeden kawałek miesięcznie zamiast co dwa miesiące) oraz – wraz z mieszkańcami Krakowa i Wałbrzycha – zwiększony przydział proszku do prania (0,5 kg zamiast 0,3 kg miesięcznie), przydziałową butelkę alkoholu można było wymienić na pół kilo cukierków lub 100 g kawy, a przydziałowe 12 paczek papierosów na butelkę wina. Od kwietnia 1983 r. reglamentowane towary nie przysługiwały osobom wpisanym do wykazu osób uchylających się od pracy.
Pamiętam tamte czasy i nie chciałbym ponownie się w nich znaleźć.

Rząd postanowił zrobić tej zimy prezent ludziom ogrzewającym swoje domy i mieszkania węglem, i na każde ogrzewane tak gospodarstwo dać 3 tysiące złotych. Ogólny koszt tego prezentu wyniesie 11 i pół miliarda złotych – średnio około 670 zł na każdego pracującego mieszkańca Polski.
3 tysiące złotych to więcej niż obecnie kosztuje tona ekogroszku workowanego, sporo więcej niż kosztuje tona ekogroszku czeskiego, niemal dwa razy więcej niż kosztuje tona węgla orzech, nie mówiąc o miale węglowym.
Ponieważ do ogrzania przez zimę średnio docieplonego domu o powierzchni 50 metrów kwadratowych powinno wystarczyć 1,2 tony węgla, a do ogrzania dobrze docieplonego domu o powierzchni 100 metrów kwadratowych – 1,3 tony węgla, to niewykluczone, że całkiem wielu posiadaczy pieców węglowych będzie mogło ogrzać się tej zimy za darmo lub bardzo niewielkim kosztem.
A zaoszczędzone w ten sposób pieniądze wydadzą na coś innego, przyczyniając się w jakimś stopniu do wzrostu inflacji.
Za to ogrzewający swe mieszkania i domy gazem, energią elektryczną, olejem opałowym czy innym sposobem nie tylko, że nie dostaną żadnej dopłaty i zapłacą za ogrzewanie tyle co do tej pory lub – z uwagi na rosnące ceny – więcej, ale będą jeszcze musieli dorzucić się na prezent dla spalaczy węgla. Może nie bezpośrednio – środki mają zostać przeznaczone z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, który może być finansowany m. in. z obligacji – ale na pewno pośrednio.
Ja na przykład mieszkam w ok. czterdziestometrowym mieszkaniu ogrzewanym gazem (nie mój wybór, tak zdecydował właściciel budynku, czyli TBS) i według prognoz mam zapłacić tej zimy ponad 1500 złotych. Prawda, że dochodzi jeszcze kuchenka gazowa i ogrzanie wody w kranie, ale z drugiej strony opłaty mam rozłożone mniej więcej równomiernie na cały rok, więc część kosztów zimowego ogrzewania i tak płacę latem. No i niewykluczone, że z powodu wzrostu cen gazu będę musiał jeszcze coś dopłacić.
W czym jestem gorszy od tych, którzy palą węglem?

Nie jestem Ślązakiem i nie mam żadnych śląskich korzeni. Wychowałem się jednak i mieszkałem przez ponad trzydzieści lat w Katowicach. Dziewięć lat temu napisałem dla ówczesnej Partii Libertariańskiej komentarz w sprawie autonomii śląskiej. Dzisiaj, dzień po kolejnym Marszu Autonomii zorganizowanym przez Ruch Autonomii Śląska, chciałbym go (z konieczności w formie lekko skorygowanej) przypomnieć jako swoje stanowisko:
„Autonomia władz regionalnych czy lokalnych, rozumiana jako większa niezależność tych władz od rządu centralnego, nie jest sama w sobie ideałem libertarian. Ideałem tym mogłaby być prędzej dobrowolna przynależność ludzi do wszelkiego typu wspólnot lokalnych czy ponadlokalnych – sytuacja, w której gminy czy regiony, niekoniecznie terytorialne, byłyby dobrowolnymi stowarzyszeniami osób zainteresowanych korzystaniem z ich usług i w której mogłyby istnieć prywatne posiadłości, jurydyki, wolne miasta czy komuny nienależące do żadnego regionu czy gminy.
Jednak decentralizacja państwa, związana z przyznaniem regionom, województwom czy mniejszym jednostkom obecnego samorządu terytorialnego autonomii byłaby z tego punktu widzenia krokiem w dobrym kierunku.
Po pierwsze, stwarzałoby to – ułomną bo ułomną, ale zawsze – konkurencję pomiędzy regionami, województwami czy gminami. Mogłyby ze sobą konkurować różne rozwiązania dotyczące usług publicznych, podatkowe, a nawet częściowo – w ramach wspólnego porządku konstytucyjnego – prawne. Wprawdzie obecnie taka konkurencja zachodzi pomiędzy poszczególnymi państwami, ale o ile łatwiej „zagłosować nogami” i wybrać optymalne dla siebie rozwiązanie przeprowadzając się do sąsiedniego województwa czy nawet gminy, niż do innego państwa, w którym mówi się w innym języku. Co więcej, istniałaby większa szansa dla wprowadzenia – choćby na niewielkim obszarze – rozwiązań wolnościowych. Na przykład niektóre gminy mogłyby zdecydować się na wprowadzenie w życie postulatów libertarianizmu, oddając organizację usług publicznych – takich jak oświata, ochrona zdrowia, drogi czy zapewnianie bezpieczeństwa – w ręce inicjatywy prywatnej lub dobrowolnych stowarzyszeń i redukując do zera podatki lokalne.
Po drugie, pieniądze z podatków zostawałyby w większości w gminie czy regionie. Wprawdzie ludzie nadal musieliby oddawać pod przymusem część swoich pieniędzy władzom, ale byłaby większa szansa na to, że w zamian skorzystają z jakichś usług publicznych tam, gdzie spędzają większość życia, zamiast na to, że pieniądze te zostaną przeznaczone na jakąś inwestycję na drugim końcu Polski.
Po trzecie, władzę będącą „bliżej obywatela” łatwiej jest kontrolować i bardziej liczy się ona ze zdaniem tego obywatela. O ile zdarzają się przypadki odwołania wójtów, prezydentów miast, rad miejskich czy dymisje marszałków województw w trakcie kadencji sejmiku w wyniku nawet niezbyt znaczących lokalnych afer czy dowodów niekompetencji urzędników, o tyle bardzo rzadko zdarza się z tego powodu dymisja premiera rządu centralnego mającego parlamentarną większość w trakcie kadencji Sejmu.
Tak rozumiana autonomia nie oznacza – jak to niektórzy fałszywie rozumieją – tego, że prawo lokalne w całości ma pierwszeństwo przed prawem ogólnokrajowym, a więc faktycznego podziału państwa. Oznacza, że jest tak jedynie w niektórych – ustalonych konstytucyjnie – sferach, w przypadku, jeśli nie wszystkie regiony mają autonomię. Wtedy w takich sferach region autonomiczny może mieć inne przepisy prawne niż reszta kraju. W przypadku, jeśli wszystkie regiony mają jednakową autonomię, po prostu pewne dziedziny należą w całości do właściwości prawa lokalnego, a inne (zwykle polityka zagraniczna, obronność) do prawa ogólnokrajowego.
Ruch Autonomii (de facto Górnego) Śląska jest najbardziej widocznym w Polsce ruchem domagającym się autonomii regionu. Z wyżej wymienionych przyczyn popieram dążenie do takiej autonomii, ale popieram również dążenie do autonomii innych regionów Polski (co zresztą również jest postulatem RAŚ). W tym tych obszarów w ramach obecnego województwa śląskiego, które z różnych przyczyn (np. brak historycznych powiązań ze Śląskiem, poczucie własnej odrębności lokalnej) nie chciałyby być częścią autonomicznego regionu śląskiego lub chciałyby mieć własną autonomię w jego ramach”.

Jeśli popierasz obecny rząd – możesz wpłacić i tym samym aktywnie poprzeć jego politykę wobec Ukrainy.
Jeśli go nie popierasz – również możesz wpłacić, bo producent jest przedsiębiorstwem należącym w większości do dwóch prywatnych osób, a nie do spółki Skarbu Państwa.
Jeśli jesteś narodowcem lub gospodarczym patriotą – też możesz wpłacić i tym samym wesprzeć polski przemysł zbrojeniowy.
Jeśli nie lubisz Erdogana i tego, co jego armia wyprawia na północy Syrii i Iraku – możesz wpłacić zamiast wpłacać na Bayraktara.
Jeśli jesteś libertarianinem i nie lubisz podatków – możesz wpłacić i pokazać, że obronę przed zbrojną napaścią można finansować w sposób dobrowolny.
A jeśli jesteś po prostu przyzwoitym człowiekiem i nie podoba ci się, że wojsko agresora regularnie bombarduje obiekty cywilne, domy i zabija zwykłych ludzi na Ukrainie – to możesz wpłacić po to, by ukraińska armia mogła się lepiej przed nimi bronić.
Ja wpłaciłem.

Jedynie 23% Polaków uznaje państwową telewizję i radio za źródło informacji, któremu można najbardziej ufać (drugi najgorszy wynik w Unii Europejskiej po Węgrzech). Prywatne telewizje i radia za takie uznaje 43% Polaków (drugi najlepszy wynik w UE po Portugalii). Drugim najbardziej wiarygodnym źródłem informacji dla mieszkańców Polski są znajomi i osoby obserwowane w mediach społecznościowych.
To wyniki News & Media Survey 2022 przeprowadzonego przez Eurobarometr.
To znaczy, że wszyscy przymusowo płacimy państwu miliardy na źródło informacji, które jest z punktu widzenia ogółu ludzi w Polsce mniej wiarygodne nie tylko od prywatnej – darmowej lub co najwyżej dobrowolnie płatnej – konkurencji, ale i od tego, co przekazują w Internecie tacy ludzie jak np. ja.
Może czas dać sobie spokój z upieraniem się, że państwowe radio i telewizja realizują jakąś „misję publiczną” i oferują usługi „cechujące się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu”, jak głosi ustawa o radiofonii i telewizji. Może czas na ich likwidację, prywatyzację, przejęcie przez pracowników lub przekształcenie w coś w rodzaju amerykańskiej PBS, tyle, że finansowanej dobrowolnie. I wprowadzenie większego pluralizmu na telewizyjno-radiowym rynku – bez koncesji, których państwowy organ może nie przyznać lub je odebrać.

„Podkreślenia wymaga, że na terytorium Białorusi nie są prowadzone działania wojenne, a przebywający tam migranci nie są zagrożeni prześladowaniem ze względu na rasę, religię, narodowość, poglądy polityczne lub przynależność do określonej grupy społecznej” – stwierdził podsekretarz stanu w MSWiA Bartosz Grodecki, odpowiadając 13 czerwca, z upoważnienia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, na oświadczenie senatora Wadima Tyszkiewicza z 24 marca br., którego projekt zdarzyło mi się napisać.
Ta odpowiedź była nie na temat, gdyż senator Tyszkiewicz pytał o co innego: „Czy Białoruś jest uznawana za kraj, w którym prawo tych osób do życia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego nie jest zagrożone oraz w którym te osoby nie mogłyby zostać poddane torturom lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu?”. Pytał dlatego, że ratyfikowana przez Polskę Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zakazuje tortur lub poniżającego traktowania albo karania i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka już dawno dookreśliło, że należy rozumieć przez to również zakaz wydalania do kraju, w którym coś takiego grozi. A polska ustawa przewiduje w przypadku, gdy wydalenie może nastąpić jedynie do takiego państwa, lub do państwa, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, możliwość wydania zgody na pobyt ze względów humanitarnych, lub (jeżeli zachodzą przesłanki do odmowy jej wydania) zgody na pobyt tolerowany. Warunkiem zakazu wydalania czy przyznania ww. zgód na pobyt nie jest koniecznie zagrożenie prześladowaniem ze względu na rasę, religię, narodowość, poglądy polityczne lub przynależność do określonej grupy społecznej.
A czy faktycznie na Białorusi migrantom grożą tortury, poniżające traktowanie lub karanie? Zaledwie kilka dni wcześniej organizacja Human Rights Watch opublikowała raport, w którym poinformowała – w oparciu o relacje samych migrantów oraz pomagających im działaczy z organizacji pozarządowych – o licznych przypadkach przemocy wobec migrantów ze strony białoruskich funkcjonariuszy. Takich, jak zmuszanie do przepłynięcia granicznej rzeki (w tym przypadku jeden miał utonąć, a inny zaginąć porwany przez nurt), szczucie psami, gwałty i napastowanie seksualne, pobicia oraz przetrzymywanie zimą w nieogrzewanym obozie przerobionym z magazynu. I według autorów raportu stanowi to okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie, a może być nawet uznane za tortury. O podobnych przypadkach (bicie, szczucie psami, zmuszanie do przekraczania zamarzających rzek, przetrzymywanie wiele dni w uwięzieniu bez jedzenia albo z minimalną jego ilością) informowała już w grudniu 2021 r. Amnesty International, a Ministerstwo Obrony Narodowej prezentowało nagrania, na których białoruscy strażnicy kopali migrantów oraz strzelali nad ich głowami.
Najwyraźniej jednak pan Grodecki – lub jego zwierzchnik – postanowił uniknąć oficjalnej odpowiedzi na to, czy w państwie Łukaszenki grozi migrantom poniżające traktowanie lub tortury. Bo mogłoby się jeszcze okazać, że działania podejmowane wobec nich w Polsce są nielegalne (ratyfikowana za zgodą Sejmu konwencja międzynarodowa stoi w hierarchii prawa wyżej niż ustawa zezwalająca na „push-backi”).
Odpowiedział za to oficjalnie, że „cudzoziemcy zatrzymani w związku z nielegalnym przekroczeniem granicy, którzy nie wyrażają chęci złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium Polski, są zawracani do linii granicy państwowej”, natomiast „w przypadku wyrażenia przez cudzoziemca chęci złożenia wniosku o udzielenie takiej ochrony funkcjonariusze dokonują czynności przewidzianych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Załączając do tego statystyki, które zdają się potwierdzać, że postanowienie o opuszczeniu RP, skutkujące doprowadzeniem do linii granicy, wydawane jest tylko w stosunku do tych, którzy wniosku o ochronę nie złożyli (choć ustawa zezwala na pozostawienie w takim przypadku wniosku bez rozpatrzenia – jednak nie w sytuacji, gdy cudzoziemiec „przybył bezpośrednio z terytorium, na którym jego życiu lub wolności zagrażało niebezpieczeństwo prześladowania lub ryzyko wyrządzenia poważnej krzywdy”). I że takich wniosków złożono w tym okresie zaledwie 231, przy 1079 postanowieniach o opuszczeniu RP i 2658 „zapobieżeniach przekroczeniu granicy”.
Problem w tym, że Human Rights Watch wspomina o kilkudziesięciu przypadkach, w których migranci wyrażali chęć złożenia wniosku o ochronę, natomiast tego wniosku po prostu nie pozwolono im złożyć. Wygląda więc na to, że ktoś tu nie mówi prawdy. Kto?

Pani Agata Komosa-Styczeń, autorka książki o taterniczkach, stwierdziła w wywiadzie dla Gazeta.pl, że „Jak czemuś nadajemy wyraźnie kobiecy charakter, to nagle to słowo zaczyna uwierać. Co ciekawe, dzieje się tak tylko w przypadku zawodów, które wiążą się z prestiżem lub wysokimi zarobkami. Nikogo nie drażni słowo dozorczyni, a kierowczyni, która jest gramatycznie według tego samego wzorca, już tak”.
Pozwolę sobie wyrazić odmienne zdanie. Słowo „kierowczyni” drażni, to znaczy brzmi sztucznie dla naszych uszu, po prostu dlatego, że używane jest rzadko (choć jest najzupełniej poprawne) i nie jesteśmy do niego przyzwyczajeni. A używane jest rzadko najprawdopodobniej dlatego, że zawód kierowcy do dziś jest zawodem praktycznie męskim (zaledwie 2% zawodowych kierowców to kobiety, pierwsza kobieta w Polsce zasiadła zawodowo za kierownicą autobusu dopiero w 1997 r. i to naruszając ówczesne przepisy Kodeksu Pracy), a początkowo również zdecydowana większość kierowców-amatorów była płci męskiej (jeszcze dziś mężczyźni stanowią ok. 60% posiadaczy prawa jazdy w Polsce). I rzadko trafiała się okazja do użycia żeńskiej formy słowa „kierowca”, w konsekwencji czego nie wykształcił się powszechny zwyczaj jej używania.
Nie ma to jednak nic wspólnego z prestiżem ani wysokimi zarobkami, bo zawód kierowcy ani samo prowadzenie pojazdu nie są niczym prestiżowym, a kierowcy nie zarabiają też jakoś wyjątkowo dużo. Ponadto nikogo nie drażni na przykład słowo „władczyni” (bo władczyń zarówno w historii, jak i obecnie jest sporo i jest dużo okazji mówić o nich z zaznaczaniem ich płci), drażnią natomiast (jak przypuszczam) słowa „śmieciarka”, „tragarka” czy „grabarka” oznaczające żeńskie wersje śmieciarza, tragarza czy grabarza. Zawodów jeszcze mniej prestiżowych i jeszcze gorzej płatnych niż kierowca, ba – stojących niemal na samym dnie drabiny społecznej. Z tej samej przyczyny, jaką wskazałem powyżej: nie przyjął się zwyczaj ich używania, bo bardzo niewiele kobiet wykonuje te zawody. Z przyczyn zupełnie innych, niż dążenie mężczyzn do monopolizacji prestiżowych i wysokopłatnych funkcji w społeczeństwie.