Jacek Sierpiński

Do zabójstwa polskiego żołnierza na granicy doszło z powodu irracjonalnej polityki polskiego rządu, który zamyka legalne drogi migracji do Polski i Europy mimo tego, że przykład uchodźców z Ukrainy pokazał, że napływ nawet kilku milionów uchodźców w krótkim czasie (plus wcześniejsze miliony imigrantów ekonomicznych) nie stanowi specjalnego problemu.
Skoro nie ma legalnej drogi migracji (w każdym razie łatwej), to ludzie z krajów afrykańskich i azjatyckich szukają dróg nielegalnych, a Rosja i Białoruś wykorzystują to, robiąc z nich „mięso armatnie” do wojny hybrydowej. A obrona granicy przed tłumem zdesperowanych migrantów niestety czasami będzie skutkowała ofiarami w ludziach, po obu stronach.
Gdyby ci wszyscy migranci z biednych krajów mogli łatwo – np. w polskim konsulacie w swoim kraju, pocztą, lub bezpośrednio na granicy – uzyskać polską wizę humanitarną (D21) z czasowym prawem pobytu w Polsce, to nie mieliby powodu jechać do Białorusi i przedzierać się przez zieloną granicę. Przyjechaliby do Polski legalnie. A potem mogliby legalnie przekroczyć granicę polsko-niemiecką (tak – wiza krajowa również uprawnia do podróżowania po terytorium innych państw obszaru Schengen), o czym zapewne większość z nich marzy. Putin z Łukaszenką nie mieliby mięsa armatniego, albo przynajmniej mieliby go o wiele mniej.
Myślę, że w rządzie PiS ktoś to do pewnego stopnia rozumiał, dlatego przez pewien czas ułatwiano wydawanie polskich wiz, wprawdzie być może nierzadko za łapówki, ale jednak, i planowano uproszczenie procedur wizowych dla obywateli 21 krajów. Obecny rząd zrobił z tego „aferę wizową” i jeszcze bardziej utrudnił legalną drogę migracji do Europy przez Polskę.

17 listopada 2021 roku niemal wszyscy obecni na sali sejmowej posłowie Koalicji Obywatelskiej, Polski 2050 i Lewicy (łącznie 167 osób) głosowali przeciwko uchwaleniu ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej i niektórych innych ustaw, dającej ministrowi spraw wewnętrznych możliwość wprowadzania rozporządzeniem zakazu przebywania na określonym obszarze strefy nadgranicznej, bez konieczności wprowadzania stanu wyjątkowego. Przeciwko uchwaleniu tej ustawy głosował m.in. obecny minister spraw wewnętrznych i administracji, Marcin Kierwiński.
Przepisy tej ustawy były krytykowane jako niekonstytucyjne, ponieważ dają możliwość określenia ograniczeń konstytucyjnej wolności poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie w ustawie, a w rozporządzeniu. (O niekonstytucyjności tej regulacji pisałem również ja, dwa dni przed jej wprowadzeniem). Obecny minister sprawiedliwości, Adam Bodnar, powiedział dziennikarzom: „To w zasadzie utrzymanie w dalszej mocy restrykcji stanu wyjątkowego, z kilkoma drobnymi wyjątkami. Po raz kolejny jest to marginalizowanie roli Parlamentu oraz omijanie uregulowań konstytucyjnych”.
Ustawa ta została mimo to, oczywiście, uchwalona, ponieważ wówczas większość w Sejmie miało Prawo i Sprawiedliwość ze swoimi koalicjantami. Na jej podstawie ówczesny minister spraw wewnętrznych i administracji Mariusz Kamiński wprowadził następnie zakaz przebywania w 183 obszarach ewidencyjnych w 28 gminach przy granicy białoruskiej. Zakaz ten obowiązywał do 30 czerwca 2022 r.
Zakaz ten, zabraniając przebywania w tych obszarach m. in. turystom, wpłynął negatywnie na miejscowych przedsiębiorców. W przypadku podmiotów świadczących usługi z zakresu zakwaterowania ograniczenie to (łącznie z wcześniejszym trwającym trzy miesiące zakazem wprowadzonym w ramach stanu wyjątkowego) spowodowało spadek przychodów o 34%, a w przypadku podmiotów świadczących usługi gastronomiczne aż o 88%. Wprawdzie miały one możliwość ubiegać się o odszkodowania, rekompensaty i dodatkowe wsparcie finansowe od państwa, jednak z takiej możliwości – jedynie w formie rekompensat stanowiących pomoc de minimis – skorzystała tylko część z nich. Nie został uwzględniony żaden z wniosków o odszkodowanie ani o wsparcie finansowe.
Jednak po zmianie rządu i większości sejmowej wymienionych wyżej przepisów nie uchylono. I obecnie minister Kierwiński planuje wprowadzić taki zakaz ponownie. Tym razem na razie na mniejszą skalę – w 27 obszarach w siedmiu gminach – ale i tak „strefa Tuska” ma sięgać kilka kilometrów w głąb Polski, obejmując m. in. Białowieski Park Narodowy. Dlaczego? Bo nadal cudzoziemcy „z państw wysokiego ryzyka migracyjnego” usiłują przekraczać nielegalnie granicę polsko-białoruską. Z uzasadnienia projektu rozporządzenia nie wynika jednak, w jaki sposób zakaz przebywania w strefie nadgranicznej miałby utrudnić im przekraczanie granicy. Przecież im i tak nie wolno tej granicy przekraczać oraz przebywać nie tylko w strefie nadgranicznej, ale i w ogóle na terenie Polski. Wprowadzenie dodatkowego zakazu przebywania w strefie nadgranicznej nic w ich przypadku nie zmieni.
O co tak naprawdę chodzi, można przeczytać w dalszej części uzasadnienia: „Zaproponowane ograniczenia zmierzają głównie do ograniczenia obecności osób postronnych w rejonie działań służbowych”.
Z uzasadnienia nie wynika jednak, w jaki sposób obecność osób postronnych może przeszkadzać funkcjonariuszom Straży Granicznej, policji oraz żołnierzom w powstrzymywaniu osób nielegalnie przekraczających granicę. Można się domyślać, że chodzi najprawdopodobniej o to, żeby w okolicy nie kręcili się dziennikarze, którzy mogą dokumentować postępowanie żołnierzy i funkcjonariuszy wobec cudzoziemców, a także wolontariusze organizacji pozarządowych, którzy mogą być świadkami zgłaszania przez cudzoziemców chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową. To z kolei prowadzi do wniosku, że przy powstrzymywaniu cudzoziemców wciąż najprawdopodobniej łamane jest międzynarodowe oraz polskie prawo i władze – tak jak te poprzednie – nie chcą, by ktoś postronny to widział.
Tak przy okazji – ograniczanie dostępu dziennikarzom do strefy nadgranicznej zostało uznane za nielegalne przez Sąd Najwyższy nawet na podstawie przepisów o stanie wyjątkowym.
Okazuje się więc, że obecnie rządzący politycy bez żenady zamierzają skorzystać z przepisów, przeciwko którym głosowali jako opozycja, które krytykowali i które wielu prawników uznało za niekonstytucyjne. Bo tak naprawdę nie różnią się od polityków rządzących poprzednio. Tak samo zresztą, jak w innych kwestiach, na przykład zwiększania deficytu budżetowego, ignorowania wyroków niesprzyjającego im Trybunału Konstytucyjnego czy przejmowania instytucji państwowych na podstawie własnej interpretacji prawa. Tusk czy Morawiecki, Kamiński czy Kierwiński – wszystko jedno.

Andrzej Duda użył jako argumentu za budową Centralnego Portu Komunikacyjnego stwierdzenia, że „jeżeli będziemy się rozwijali i będziemy coraz zamożniejsi, to coraz więcej ludzi nie tylko będzie chciało korzystać z transportu lotniczego, ale proszę państwa, będzie miało swoje samoloty”, i że „ci z naszych rodaków, którzy doczekają się prywatnych aeroplanów (…) będą potrzebowali lotnisk, będą potrzebowali miejsc, gdzie te samoloty będą mogły być parkowane, przetrzymywane”.
To mniej więcej tak, jakby przekonywać kilkadziesiąt lat temu, że ponieważ w przyszłości coraz więcej ludzi będzie miało samochody, to potrzebny jest wielki centralny dworzec autobusowy na całą Polskę.
Bo jeżeli ludzie będą mieli prywatne samoloty, to nie będą chcieli ich trzymać na wielkim centralnym lotnisku na drugim końcu Polski i dostawać się do tego lotniska pociągiem. Nie po to się ma samolot, by tłuc się pociągiem.
Będą chcieli je trzymać blisko domu – na lokalnym lotnisku czy nawet na swojej prywatnej posesji.
Jeżeli dużo ludzi będzie kupowało prywatne samoloty – przypuszczam, że jeśli tak się stanie, to będzie to raczej coś w rodzaju latających samochodów czy motocykli – to spowoduje to budowę i rozwój lotnisk regionalnych, a potem powiatowych i gminnych. W normalny, rynkowy sposób, o ile tylko nie będzie krępujących regulacji. Plus może w początkowym okresie w postaci nacisku na lokalne samorządy.
Osobiście mam nadzieję, że dożyję czasów, w którym będę sobie latał latającym samochodem i nie stał w korkach. A państwo w końcu nie będzie „musiało” budować Centralnych Portów Komunikacyjnych, linii kolejowych i dróg.

Zwolennicy PiS wytykają obecnemu rządowi kilkumiliardowy spadek zysków Orlenu w pierwszym kwartale w stosunku do podobnego okresu w zeszłym roku.
A mnie dziwi, czemu ma to dla nich – i miałoby mieć dla innych zwykłych Polaków – takie znaczenie.
Przecież wysokość zysków Orlenu ma podobny wpływ na przeciętnego Polaka, co wysokość zysków Microsoftu, Amazona czy Coca-Coli. Czyli praktycznie żaden.
Jeżeli ktoś nie jest akcjonariuszem Orlenu, to zysk tej spółki nie przynosi mu żadnej dywidendy. Nie jest też tak, że większy zysk przekłada się na niższe ceny paliw. Prędzej już odwrotnie – może on pochodzić właśnie z wyższych cen paliw.
Gdyby większość akcji Orlenu należała bezpośrednio i pośrednio nie do Skarbu Państwa, ale do spółdzielni, której członkami byliby wszyscy Polacy, lub ich większość, i gdyby ta spółdzielnia postanowiła dopłacać do paliwa dla swoich członków, tak, że płaciliby oni o ileś tam groszy mniej za litr na podstawie karty członkowskiej – wtedy owszem, zysk Orlenu miałby jakieś znaczenie dla tych, którzy tankują na stacjach benzynowych. Ale tak nie jest.
Owszem, ktoś może wysunąć argument, że zyski Orlenu mogą zasilać Skarb Państwa, a ten będzie miał więcej pieniędzy na finansowanie różnych pożytecznych dla nas rzeczy. Jednak w tym przypadku argument ten jest nietrafiony, bo spadek zysków Orlenu wynika w pewnej części z tego, że w I kwartale br. spółka ta zapłaciła dużo większą (o ponad 4 mld) składkę na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny, czyli faktycznie podatek, z którego państwo dopłaca do zużywanej przez nas energii elektrycznej. Jest to znacznie więcej od dywidendy, którą Skarb Państwa pobrał od Orlenu w całym 2023 r. (niecałe 2 mld zł).
To, że komuś wydaje się, że jest za pośrednictwem państwa współwłaścicielem Orlenu, i z tego powodu większy zysk tej spółki oznacza w jakimś sensie większy zysk jego osobiście, i dlatego powinien wybierać takie władze, które zapewnią Orlenowi większe zyski, jest złudzeniem.
Bo państwo to nie my.

Już nawet gazeta.pl, przychylna obecnej ekipie rządzącej, przyznaje, że kwota wsparcia dla państwowej telewizji i radia ze środków publicznych – czyli zabranych pod przymusem podatnikom oraz właścicielom telewizorów i radioodbiorników – będzie wyższa od wydatków na ten cel za rządów PiS.
Bo trzeba „we właściwym zakresie” realizować „misję publiczną”. Czyli, mówiąc bez ogródek, rządową propagandę plus nieco darmowych igrzysk dla mas.
Ja nie oglądam telewizji w ogóle i nie mam nawet telewizora. Ale i tak muszę płacić na „misję”. A jeśli kupię telewizor po to, by oglądać na większym ekranie filmy z Internetu, to będę miał obowiązek płacić jeszcze więcej.
Najbardziej absurdalne jest to, że „publiczne” telewizja i radio są oficjalnie w likwidacji. Ale oczywiście nikt nie zamierza ich naprawdę likwidować. Wszyscy wiedzą, że to tylko kruczek prawny wymyślony po to, by realizowano propagandę Tuska zamiast propagandy Kaczyńskiego.
Czekam na opcję polityczną, która opowie się jednoznacznie za faktyczną likwidacją państwowych środków masowego przekazu.

Rząd planuje zadbać o to, by Polacy nie mogli kupować zbyt tanio. Miliony Polaków, starających się oszczędzić przez kupowanie tanich produktów na platformach sprzedażowych Temu i Shein – należących do kapitału chińskiego, choć z siedzibami w USA i Singapurze – mają zostać obciążone dodatkowymi opłatami.
Bo inaczej może stracić Allegro – spółka wprawdzie z dominującym udziałem kapitału brytyjskiego, luksemburskiego i ogólnie międzynarodowego, ale mimo wszystko płacąca podatki w Polsce (ok. 250 mln zł z CIT w 2022 r.). Czyli docelowo może stracić sam rząd. A do tego rząd nie może dopuścić, nawet jeśli tworzą go – he, he – „liberałowie”.
Więc nazywa – ustami swojego ministra finansów – legalne oferowanie tańszych produktów „nieuczciwą konkurencją” i zamierza spowodować, by kupowanie na Temu oraz Shein (a może i na AliExpress) stało się mniej atrakcyjne, a użytkownicy wrócili do Allegro i innych sklepów z siedzibą w Polsce. A jeśli ktoś nie będzie chciał wrócić, to i tak rząd zarobi na dodatkowej opłacie.
Ograniczanie wolnego – względnie – rynku wbrew interesom milionów zwykłych ludzi (Temu ma w Polsce ponad 14 milionów użytkowników, Shein prawie 7 milionów), za to w interesie rządu i powiązanych z nim przedsiębiorstw – tym jest właśnie współczesny kapitalizm.

Ankieta przeprowadzona przez dziennik „The Guardian” pokazuje, że zaledwie 6% naukowców zajmujących się zmianą klimatu wierzy w to, że średnia temperatura wzrośnie do 2100 r. nie więcej niż o 1,5 stopnia Celsjusza w stosunku do poziomu z czasów przedprzemysłowych. Większość (77%) uważa, że wzrośnie ona o 2,5 stopnia lub więcej.
Wzrost o maksymalnie 1,5 stopnia to „ambitniejszy” cel wyznaczony w Porozumieniu Paryskim z 2015 r. (ratyfikowanym tak przez Unię Europejską, jak i przez Polskę). Mniej ambitny cel wyznaczony w tym porozumieniu to „poziom znacznie niższy niż 2 stopnie Celsjusza powyżej poziomu przedindustrialnego”. Porozumienie zobowiązuje państwa-strony do działań na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Czyli cele, w imię których wiele państw świata, na czele z państwami Unii Europejskiej, prowadzi politykę zmierzającą do ograniczenia emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych, są uznawane za nierealne – nie przez jakichś „szurów”, ale przez większość naukowców jak najbardziej widzących problem związany ze zmianą klimatu.
Innymi słowy, karne opodatkowywanie przemysłu opłatami za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla, wymuszanie odchodzenia od produkcji energii z paliw kopalnych, narzucanie norm emisji dwutlenku węgla dla samochodów, próby wymuszania odchodzenia od samochodów spalinowych na rzecz tańszych elektrycznych i cały planowany „Zielony Ład” nie powstrzymają – zdaniem większości specjalistów od klimatu – globalnego ocieplenia i jego negatywnych skutków.
Natomiast z całą pewnością spowolnią rozwój gospodarczy i wytwarzanie bogactwa oraz pogorszą poziom życia, bo ludzie po prostu będą biedniejsi, ponosząc koszty beznadziejnych wysiłków ograniczenia wzrostu temperatury.
Jest to droga donikąd.
Czy nie lepiej usunąć te hamulce rozwoju i liczyć na to, że w naturalny sposób (bo ludzie dążą do lepszego życia i dobrowolnie za to zapłacą) pozwoli on na wytworzenie środków pozwalających na przystosowanie się do nieuniknionej zmiany klimatu?
Rozwój nie powinien być „zrównoważony”. Powinien być tak szybki, jak to możliwe.
Być może za sto, trzysta czy więcej lat ludzie będą musieli opuścić okolice równika i przemieścić się bliżej biegunów. Być może woda z topniejących lodowców zaleje część oceanów. Być może część obszarów Ziemi stanie się pustynią. Ale jeżeli rozwój będzie postępował, to może nie być to dużym problemem i ludzie będą mogli żyć lepiej i wygodniej niż dziś na przykład w sztucznych środowiskach. Albo w Kosmosie.
Za to próba zachowywania za wszelką cenę „najlepszego z możliwych klimatów” może doprowadzić do tego, że klimat i tak się zmieni z negatywnymi skutkami dla ludzi, ale ci nie będą mieli środków do przystosowania się. Bo zasoby zostaną zmarnowane na Zielone Łady i podobne pomysły.

Pamiętam, że gdy po strajkach w 1980 r. od władzy odsunięto Edwarda Gierka, pokazowo rozprawiono się również z ówczesnym „Kurskim” – przewodniczącym Komitetu ds. Radia i Telewizji Maciejem Szczepańskim, a także z ówczesnym „Obajtkiem” – dyrektorem państwowego przedsiębiorstwa Minex Kazimierzem Tyrańskim. Udało się nawet ich dość szybko skazać za łapówki i defraudację państwowego mienia – Tyrańskiego jeszcze pod koniec 1980 roku na piętnaście lat więzienia (potem wyszedł na przepustkę ze względu na zły stan zdrowia, a w 1989 r. uciekł za granicę), Szczepańskiego w 1984 r. na osiem lat więzienia (po czterech latach został zwolniony ze względu na stan zdrowia).
Oczywiście pokazowe ściganie i skazanie gierkowskich prominentów nie było żadną reformą. Peerelowski system trwał nienaruszony jeszcze prawie dziesięć lat. Po prostu do władzy doszli inni ludzie.
Podobnie i dzisiaj, nawet jeżeli uda się udowodnić Danielowi Obajtkowi czy innym prominentom PiS jakieś przestępstwa – na przykład korupcję czy niegospodarność – i ich skazać, nie będzie to samo w sobie oznaczało żadnej realnej zmiany, poza zmianą ekipy „przy korycie”.
Taką realną zmianą byłaby likwidacja samych stanowisk zajmowanych przez tych prominentów – w konsekwencji zabrania rządowi kontroli nad przedsiębiorstwami. W spółdzielni czy spółce w pełni niepaństwowej to, czy prezes ma bogato urządzony gabinet, czy nawet to, że w wyniku jakiejś jego decyzji spółka poniosła straty jest problemem co najwyżej jej udziałowców, a nie wszystkich obywateli. I ci udziałowcy mają z reguły nad tym większą kontrolę niż obywatele.
Ale nikt się do tego nie kwapi. Bo każda władza potrzebuje swoich Tyrańskich i Szczepańskich, Obajtków i Kurskich.

Ukraińcy walczący z najazdem wojsk Putina są bohaterami. Ale nie ma obowiązku być bohaterem i nie każdy nadaje się na bohatera.
Polacy powinni być wdzięczni ukraińskim żołnierzom, że utrzymują front z dala od polskich granic i zmniejszają ryzyko napaści neosowietów na Polskę. Ale nie daje im to prawa wymagać od żadnego Ukraińca, by ich bronił i przelewał krew dla ich bezpieczeństwa.
Państwo ukraińskie ma prawo odmówić świadczenia usług paszportowych swoim obywatelom, którzy nie chcą bronić swojego kraju. Ale nie oznacza to, że w związku z tym Polska powinna ich wysłać pod przymusem na wojnę i być może śmierć.
Pomijając już to, że setki tysięcy ukraińskich mężczyzn w wieku poborowym z powodzeniem przydaje się Polsce i Polakom będąc żywymi – pracując w Polsce, prowadząc w Polsce działalność gospodarczą i przyczyniając się do wzrostu polskiego bogactwa – to nikt nie ma prawa dysponować cudzym życiem. Ludzie mają prawo uciekać od wojny, być wolnymi i żyć jak chcą, dopóki nie wkraczają agresywnie w życie innych.
Dlatego Polska powinna umożliwić Ukraińcom, którym wygasną paszporty, dalszy pobyt i pracę. Wydać im dowody osobiste – w końcu mają numery PESEL – i polskie dokumenty podróży. Może ułatwić drogę do otrzymania obywatelstwa.
A ci z Polaków, którzy każą ukraińskim poborowym wyjeżdżać z Polski na wojnę, niech wyjadą na nią samemu.

Zgodnie z „Indeksem Autorytarnego Populizmu 2024” przygotowanym przez szwedzki think-tank Timbro przy współpracy z m. in. Fundacją Wolności Gospodarczej, cechą charakterystyczną populizmu jest postrzeganie polityki jako konfliktu między ludźmi a elitami. Partie określane jako populistyczne (w przypadku Polski autorzy ww. publikacji zaliczyli do nich obecnie PiS, Konfederację i Kukiz’15) „opierają się (…) na wymiarze konfliktu między ludźmi a elitami. To odróżnia je od innych partii, które wyrosły z różnych podziałów, takich jak miasto kontra wieś, praca kontra kapitał, kościół kontra państwo lub centrum kontra peryferie”. Jednocześnie „ruchy populistyczne, zarówno lewicowe, jak i prawicowe, zakładają istnienie jednolitego „ludu”, który jest marginalizowany przez skorumpowanych polityków i nieprzedstawiającą ich elitę” oraz „preferują mniej przeszkód w procesie demokratycznym, aby umożliwić tymczasowym większościom łatwe stanowienie prawa i egzekwowanie nowych przepisów” oraz, jak zauważa FWG, przejawiają dążenie do usuwania instytucjonalnych ograniczeń władzy, ponieważ „mechanizmy spowalniające procedurę są postrzegane jako przeszkody dla rządów większości”.
Jeżeli przyjąć taką definicję populizmu, to z jednej strony (w przeciwieństwie do tych, którzy głoszą, iż demokratyczni politycy są wyrazicielami woli swoich wyborców bądź narodu, a polityka to praca na rzecz wspólnego dobra) prawidłowo diagnozuje on podstawowy konflikt cechujący funkcjonowanie praktycznie każdego państwa – bo istotą każdego państwa jest zorganizowany przymus, który w praktyce stosowany jest przez grupę dysponującą środkami przymusu (czyli elitę władzy – używając terminologii Leszka Nowaka jest to elita oraz aparat władzy) wobec tych, którzy nimi nie dysponują (wg terminologii L. Nowaka – obywateli); z drugiej strony jednak, pomijając inne konflikty występujące w społeczeństwie (bo lud/obywatele nie są w rzeczywistości jednolitą grupą z tymi samymi interesami) oraz zakładając, że jest możliwe usunięcie konfliktu między ludem a elitą władzy w ramach państwa (poprzez odsunięcie od władzy obecnej elity i zaprowadzenie rządów „ludu”) proponuje lekarstwo, które może być gorsze od choroby. Bo odsunięcie od rządów obecnej elity i zastąpienie jej politykami populistycznymi spowoduje jedynie powstanie nowej elity (zwykle zresztą owa nowa elita ma rozliczne powiązania z dotychczasową), a usunięcie lub osłabienie mechanizmów ograniczających władzę (takich jak do pewnego stopnia niezależne sądownictwo i media, konstytucyjny podział władz, niezależne od państwa finansowanie organizacji społecznych, gwarancje własności prywatnej i innych praw jednostek, „rządy prawa”, niezależność gospodarki od państwa) jedynie zwiększy władzę tej elity nad resztą społeczeństwa i tym samym zaostrzy konflikt pomiędzy nią a (nadal przymusowo) rządzonymi.
Jedyne sposoby na usunięcie tego konfliktu to albo zniesienie państwa i zastąpienie go organizacją społeczną opartą na dobrowolności, albo też doprowadzenie do sytuacji, w której rządzeni są jednocześnie rządzącymi i zbiorowo sprawują faktyczną kontrolę nad środkami przymusu, bez pośrednictwa elity i aparatu władzy. Oba sposoby w chwili obecnej są w praktyce niemożliwe. Jednak możliwe są przynajmniej częściowe kroki w kierunku obu rozwiązań. Z jednej strony – wprowadzenie w jak najszerszym zakresie mechanizmów demokracji bezpośredniej (co sugeruje część populistów), z drugiej – wzmocnienie (a nie osłabienie, jak chcą populiści) mechanizmów ograniczających władzę, takich jak gwarancje praw jednostki (w szczególności własności prywatnej, którą Proudhon uznawał za „potęgę zdolną zrównoważyć (…) potęgę państwa”), podział władz (w tym ich decentralizację), niezależność sądów, rozdział państwa od gospodarki, środków przekazu i edukacji.
Ten kierunek wskazywany jest przez libertarian. Libertarianizm z jednej strony (podkreślając immanentny konflikt między jednostkami a państwem) jest ultra-populizmem, z drugiej strony (podkreślając ważność praw indywidualnego człowieka w stosunku również do „ludu”) jest anty-populizmem. Ci, którzy widzą, że politycy nie działają w ich interesie, nie powinni popierać ani populistów, ani partii „mainstreamowych”. Powinni stworzyć wolnościową alternatywę.